بسمه تعالی
ریاست محترم دفتر تألیف و تدوین کتب درسی وزارت آموزش و پرورش
اهمیت و ضرورت یادگیری زبان انگلیسی در دنیای امروز به حدی مشخص و مورد قبول همگان است که نیاز به توجیه و تبیین ضرورت آن وجود ندارد و وزارت محترم آموزش و پرورش نیز با همین اعتقاد و در راستای ایجاد زمینه های مؤثر در شکل گیری توانایی کاربرد زبان انگلیسی در دانش آموزان هزینه و زحمات بسیار سنگین را تحمل می نماید . اما واقعیت آن است که آموزش زبان انگلیسی در مدارس ما علیرغم همه هزینه ها و تلاش های خالصانه دبیران محترم از توفیق چندانی برخوردار نیست . دانش آموختگان مقاطع دبیرستان و پیش دانشگاهی و حتی خیل کثیری از دانش آموختگان دانشگاه ها تقریباً از هیچکدام از مهارتهای چهارگانه زبانی برخوردار نیستند.
پاسخ به این سوال که چرا آموزش زبان خارجی در مدارس ودانشگاه های ما به توفیق مورد انتظار دست نمی یابد یک پاسخ ساده و یک بعدی نیست . ماهیت یادگیری انسان آنقدر پیچیده و چند بعدی است که نسبت دادن شکست یا موفقیت در یادگیری به یک علت، کاری غیر موجه و غیر قابل توجیه است . در عین حال که می توان عوامل متعددی را در این بحث دخیل دانست نگاه ما در این نامه متوجه یکی از عوامل مهمی است که به علت تأثیر بسیار زیاد آن هر گونه تلاش فردی و قابلیت های شخصی دبیران در رفع آن بی فایده می نماید . لذا با نهایت احترام برای مؤلفین محترم کتب درسی نکاتی چند در خصوص مشکلات این کتب و مسائل مربوط به آن را متذکر می شویم و امیدواریم که با حسن نظر و پیگیری های کارشناسانه برادران و خواهران کارشناس دفتر تألیف و تدوین کتب درسی گامی بلنددر خصوص رفع آشکارترین معضل آموزش زبان در مدارس ایران برداشته شود .
یکی از برجسته ترین مشکلات پیش روی دبیران زبان انگلیسی که به عدم توفیق آنان در حرفه شان منجر شده است نامناسب بودن کتب درسی زبان انگلیسی در مقاطع مختلف تحصیلی است .
در قرن بیست و یکم که قرن فن آوری اطلاعات ، عصر اینترنت و ارتباطات صوتی و تصویری فوق العاده پیشرفته است ، کتب زبان انگلیسی ما تنها نوشته های خسته کننده ، بی روح و غیر واقعی هستند که حتی جنبه های نوشتاری زبان را نیز به نحو قابل قبولی پرورش نمی دهند .
درعصر حاضر که وابسته بودن مهارتهای چندگانه زبانی ( integration of language skills) مورد تأیید و توصیه اکثر کارشناسان زبان آموزی است و اهمیت ارتباطات شنیداری و کلامی مثل گذشته کم رنگ نیست ، حداقل انتظار این است که کتب و منابع درسی ما با ارائه مجموعه ای از مطالب متناسب پرورش هر چهار مهارت را دنبال کنند و دانش آموزان را از داشتن حداقل یک لوح فشرده و یا نوار صوتی همراه با کتاب درسی محروم ننمایند و به یک کتاب سیاه و سفید که بدون راهنمای تدریس و کتاب کار هم می باشد بسنده نکنند.
در حال حاضر در روش های نوین تدریس مانند The Episode Hypothesis حتی به معنادار بودن مطالب برای دانش آموز (meaningful learning ) بسنده نمی شود بلکه به جذاب و پر کشش بودن و واقعی بودن مطالب نیز توجه می شود . و در روش های دیگری چون Experiential learning تاکید بر ایجاد فضای واقعی برای دانش آموز است طوری که دانش آموز با یادگیری زبان از طریق گردش علمی ، استفاده از اینترنت و فعالیت های واقعی و جذاب از این دست به جای خواندن و نوشتن و شنیدن در مورد زبان ، آن را به شکل ملموس و طبیعی تجربه کند . ودر بسیاری از روش های نوین تدریس بر واقعی بودن و تصنعی نبودن (Authenticity ) زبان مورد تدریس تأکید بسیار فراوانی می شود . حال آنکه کتب درسی ما تقریبا از همه این ویژگی ها محرومند . نه تنها طبیعی (Authentic ) نیستند بلکه گاهی اوقات حتی معنادار (meaningful ) هم نیستند یعنی با تجربه قبلی دانش آموزهم از نظر محتوا و هم از نظر سطح سختی متن سنخیتی ندارند . متون بسیار پیشرفته کتب پیش دانشگاهی برای کسانی که فقط از طریق مدرسه زبان را آموخته اند قابل فهم نیست طوری که معلم ناخواسته و بدون اعتقاد به مناسب بودن ترجمه و با نهایت اکراه مجبور به ترجمه کردن متون می شود .
از دیگر دلایل نظام مند نبودن آموزش زبان در مدارس ما این است که یک کتاب راهنمای تدریس (Teacher's manual ) که تقریباً برای هر کتاب آموزش زبان تهیه می شود ، وجود ندارد و هر یک از دبیران محترم در نبود نظارت مشخص و هماهنگ سازی های لازم (classroom observation ) به هر روشی که به ذهنشان می رسد به آموزش می پردازند .
نکته دیگر اینکه اثر ارزشیابی بر تدریس (Backwash effect ) برای آموزش زبان در ایران یک اثر منفی است . یعنی آزمون های ما تلویحاً این نکته را به دانش آموزان و معلمان انتقال می دهند که کاربرد زبان به شکل طبیعی آن مد نظر نیست. گاهی اوقات یافتن یک جواب صحیح از میان 4 گزینه یک سوال بیشتر به مهارتهای جانبی پاسخگویی به سوالات متکی است تا به دانش نهادینه شده زبان .
اگر دانش آموزی از درس زبان انگلیسی نمره های بسیار خوب در کارنامه خود دارد ولی در کاربرد مهارتهای زبان حتی مبتدی هم به حساب نمی آید اشکال از کجاست ؟
از نامناسب بودن آزمون ها یا از نامناسب بودن انتظارات ما از دانش آموز مبنی بر اینکه بتواند متنی را به راحتی بخواند و مکالمات روزمره را به راحتی بفهمد و یا در یک مکالمه طبیعی در یک محیط واقعی نقش داشته باشد .
اگر آزمون ها کاربرد واقعی و ظهور دانش نهادینه شده و طبیعی زبان را طلب نکنند دانش آموزان چه انگیزه دیگری برای یادگیری طبیعی زبان و معلمان چه انگیزه ای برای یاد دادن طبیعی و کاربردی زبان دارند ؟
همان طور که گفته شد می توان از عوامل متعدد دیگر در این راستا سخن گفت اما به لحاظ رعایت اختصار از یک سو و عمده بودن مشکل کتب درسی و ارزشیابی از سوی دیگر به این دو موضوع بسنده می شود .
در پایان بر اساس آنچه که در این نامه مطرح شده است و با توجه به دغدغه فراوان امضاء کنندگان ذیل این نامه که همگی از دبیران زبان انگلیسی مقاطع مختلف تحصیلی هستیم انتظار داریم دفتر تألیف و برنامه ریزی درسی با استفاده از نظرات کارشناسان خبره این رشته و تجربیات ارزشمند دبیرانی که از نزدیک با مشکل آموزش آشنا هستند نسبت به رفع دغدغه های ذیل اقدام نماید .
1- کتب درسی زبان انگلیسی مقاطع مختلف تک بعدی بوده و به همه جنبه های آموزش زبان نمی پردازد . آموزش مهارت شنیداری و مکالمه بدون حتی یک لوح فشرده و نوار صوتی یا مورد انتظار نیست که طبق توجیه ذکر شده باید مورد نظر قرار گیرد و یا در صورت انتظار کاری است غیر ممکن .
2- کتب درسی زبان انگلیسی در مقاطع مختلف از هماهنگی درونی و ذاتی برخوردار نیستند و ارتباط منطقی ، محتوایی و ساختاری ندارند . طوری که تدریس در مقاطع دبیرستان و پیش دانشگاهی در راستا و در ادامه آموزش های مقطع راهنمایی نیست و تدریس در مقطع راهنمایی زمینه لازم را برای دانش آموزان در مقطع دبیرستان و پیش دانشگاهی ایجاد نمی کند . سطح سختی مطالب تدریجی و پلکانی نیست و ماهیت روش ها و محتوای تدریس هم همخوانی ندارند .
3- کتب درسی از نظر محتوا جذابیت چندانی ندارند ، به عبارت دیگر ، انگیزه یادگیری زبان نه از طریق محتوای جذاب و مربوط به تجربه ملموس زندگی دانش آموزان و نه از طریق شکل ظاهری و تصاویر آن تقویت نمی شود .
4- کتب درسی زبان انگلیسی باید دارای یک کتاب دانش آموز و یک کتاب کار در منزل باشد علاوه بر آن طراحی وسایل کمک آموزشی مثل کارتهای آموزشی و آهنگ های متناسب جهت آموزش مقاطع پایین و لوح فشرده و نوار صوتی حداقل انتظار برای داشتن یک نظام آموزشی کارآمد متناسب با نیازهای امروز می باشد .
5- کتاب راهنمای تدریس معلم در کنار کلاس های ضمن خدمت تنها راهی است که می توان برای هماهنگ ساختن روش های به آنها دل بست .
6- انتخاب کارآمدترین دبیران برای حضور در گروه های آموزشی و هماهنگ کردن فعالیت های آنان در سطح کشور جهت هماهنگ سازی روش ها و کیفیت بخشی به فعالیت ها بسیار مؤثر می باشد . در برخی استان ها که تعداد دبیران زبان انگلیسی گاهی بیش از نیاز مدارس است پیشنهاد می شود از بهترین و مجرب ترین دبیران برای حضور تمام وقت در گروه های آموزشی استفاده شود .
7- آزمون های کیفی می توانند در شکل دهی جهت آموزش و تبیین انتظارات آموزش به زبانی عملی و ملموس نقش عمده و بی نظیر ایفا کنند . اگر دانش آموز و معلم در مقابل آزمون هایی قرار گیرند که از آنها کاربرد زبان را طلب کند نوع یاددهی و یادگیری متحول خواهد شد . برگزاری کلاس های آزمون سازی در مراکز ضمن خدمت از یک سو و متحول کردن شکل آزمون ها هم در مدارس و هم در آزمون های ورودی دانشگاه ها می تواند به بازگشت آزمون ها به جایگاه سازنده خود کمک شایانی نماید .
8- در تدوین کتاب ها نظر کارشناسان خبره آموزش زبان که عمدتاً چهره های دانشگاهی هستند امری است مغتنم و مفید . اما اگر مؤلف با واقعیت های کلاس درس و آموزش چهره به چهره در مقاطع مختلف تحصیلی آشنایی عملی نداشته باشد ، نتیجه مطلوب عاید نخواهد شد . پیشنهاد می شود از دبیران مجرب آموزش و پرورش که تعداد کثیری از آنان در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا تحصیلات مرتبط هم دارند در تدوین کتب استفاده شود . ترکیب علم و تجربه در کنار بهره مندی از تجریبات موفق موجود می تواند به حل این معضل کمک شایان بنماید .
به امید آنکه محتوای این نامه که ناشی از حس مسئولیت و دلسوزی حرفه ای دبیران زبان انگلیسی ناحیه 2 ساری است به نحو شایسته ای مورد توجه قرار گیرد . انتظار داریم کارشناسان محترم دفتر تالیف و تدوین کتب درسی موافقت یا مخالفت خود با موارد یاد شده را به صورت کتبی منعکس نماید تا این نامه حرکتی عبث و بیهوده نباشد و حس همکاری و انتقال نظرات دبیران که سنگرداران اصلی تعلیم و تربیت هستند تقویت شود . انشاء الله
و من الله التوفیق
دبیران زبان انگلیسی ناحیه ۲ ساری
پشتیبانی و بروزرسانی وبلاگ گروه آموزشی ناحیه 2 ساری / فریبا روشن/